رهبران جهان یک به یک در حال ترک پاریس هستند. عمده خبرهایی که امروز در پاریس منتشر شد به نشستهای جانبی شماری از سران در حاشیه اجلاس مربوط میشد که بعضاً هم ارتباط چندانی با موضوع اجلاس یعنی تغییر اقلیم نداشت.
از فردا اجلاس در سطح کارشناسی متمرکز خواهد بود بر تنظیم جزئیات توافقنامه نهایی. جزئیاتی که شاید دو نکته در آنها بیشتر جلب توجه کند و بیشتر به عنوان معیاری برای سنجش موفقیت اجلاس مورد قضاوت قرار گیرد: ده کشوری که بیشترین نقش را در انتشار گازهای گلخانهای دارند هر کدام دقیقاً تا چه مقدار و طی چه بازه زمانی کاهش مصرف سوختهای فسیلی را متعهد خواهند شد؟ نکته مهم این است که واقعاً و با ارائه کمیتهای دقیق و برنامه زمانبندی متعهد بشوند، نه اینکه همچون خروجی نشستهای کیوتو و کپنهاگ در این باره به ذکر قول و قرارهای کلی اکتفا کنند. مورد بعدی سرنوشت صد میلیارد دلاری است که پیش از این اعلام شده برای پیوستن کشورهای توسعه نیافته به طرحهای کنترل گرمایش جهانی باید سالانه از سوی کشورهای مرفه صنعتی در اختیار آنها قرار گیرد. نکتهای که دیروز در سخنرانی رئیسجمهور هند نیز به عنوان مهمترین مسئلهای که اجلاس باید به آن توجه کند مورد تاکید قرار گرفت. برخی کشورها همچون آمریکا، بریتانیا و آلمان در این باره قول مساعد دادهاند. اما هنوز برنامه زمانبندی دقیقی برای پرداخت همه این مبلغ وجود ندارد. لابد بخشی از مهمترین کشمکشهایی که در یک هفته آینده نهادهای مسئول در اجلاس پاریس با آن درگیر میشوند همین است. پیش از این گفته شده که برای نگه داشتن افزایش گرمایش جهانی در حد ۲ درجه سانتیگراد این مقدار هم کافی نیست، اما از سوی دیگر کشورهای صنعتی اعلام کردهاند که حتی پرداخت همین مبلغ هم از عهده آنها بر نمیآید.
امروز دو خبر اقلیمی در کنار اخبار اجلاس پاریس توجهات را به خود جلب کرد. انتشار این دو خبر در این زمان خاص البته میتواند به عنوان محرکی در مذاکرات پاریس به کار آید. نخست آنکه، سازمان جهانی بهداشت (WHO) اعلام کرد در صورتی که دمای زمین کاهش پیدا نکند تا سال ۲۰۳۰ به طور میانگین همه ساله ۲۵۰ هزار نفر در اثر بیماریهای ناشی از آن جان خود را از دست خواهند داد. دیارمیر کامبل لندروم، رئیس تیم تغییرات اقلیمی و سلامتی این سازمان گفت که بهداشت و سلامتی محور توافقات مرتبط با تغییرات اقلیم است. آب شدن یخچالها در اثر گرمایش زمین، بالا رفتن سطح آب دریاها، وقوع توفانها، تخریب و رانش زمینهای کشاورزی، شیوع بیماریهای با منشأ اقلیمی همچون مالاریا و وبا، کاهش میزان و آلودگی آب آشامیدنی و از بین رفتن جنگلها به عنوان مواردی از تغییرات اقلیمی اعلام شدهاند که میتوانند بشر را به دوران تازهای از کشتار بر اثر عوامل طبیعی وارد کنند.
خبر دیگر اینکه دیروز همچنین اعلام شد که آلودگی هوا موجب شده دولت چین دستور تعطیلی موقت ۲۱۰۰ کارخانه در اطراف شهر ۲۰ میلیونی پکن را صادر کند. دیروز بیش از ۳۰ پرواز از مقصد پکن به شانگهای نیز لغو شد. سالانه صدها هزار نفر در چین بر اثر آلودگی هوا میمیرند و پا به پای رشد صنعتی یک به یک شهرهای بزرگ این کشور مانند پکن، شانگهای و گوانگژو وارد فهرست آلودهترین شهرهای جهان شدهاند. این امر، سالانه هزینه زیادی روی دست دولت چین میگذارد. انتشار این خبر ناخوشایند، در عین حال این امیدواری را به جا گذاشت که بزرگترین منتشرکننده گازهای گلخانهای دست کم برای سلامت شهروندان خودش مسئولانهتر با مذاکرات اجلاس پاریس همراهی کند.
اگر چه گوشه و کنار گفته میشود که هدف اجلاس پاریس نگه داشتن روند گرمایش جهانی روی حداکثر ۲ درجه سانتیگراد افزایش دماست، اما واقعیت این است که حتی با خوشبینانهترین سناریوها نیز دست کم ۲.۷ درجه افزایش دما اجتناب ناپذیر است. بر این اساس بسیاری از نتایج گرانبار تغییر اقلیم سرنوشت محتوم شمرده میشوند و حتماً رخ خواهند داد. مثل حدود ۷۰ سانتی متر افزایش سطح آب اقیانوسها که غرق بسیاری از سواحل و جزایر را به دنبال دارد. به همین خاطر سازمان ملل تاکید دارد که کشورها باید همسنگ تلاش برای کاهش گازهای گلخانهای، به دنبال سازگاری و انطباق با گرمایش اجتناب ناپذیر کره زمین باشند. پانل بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) به این دلایل دستیابی به سازگاری را شرط لازم سیاستهای مهار تغییر اقلیم میداند: نخست آنکه همچنانکه گفته شد این گرمایش حتماً رخ خواهد داد و نمیتوان به عدم وقوع آن امید داشت. دیگر اینکه سازگاری کنونی میتواند بسیار آسانتر و کم هزینهتر از اقدامات متعاقب افزایش دما باشد. یک نکته نگرانکننده نیز اینکه تجربه میگوید تغییر اقلیم میتواند حتی شدتی بدتر از همه پیشبینیهای کنونی داشته باشد و چه بهتر که بشر از قبل خود را مهیای آن کرده باشد. و سرانجام اینکه سازگاری با تغییر اقلیم میتواند منافع جانبی قابل توجهی هم داشته باشد. بر میگردیم به خبر امروز در باره آلودگی هوا در چین. رویکرد به انرژیهای پاک و کاهش مصرف سوختهای فسیلی برای حفظ جان شهروندان این کشور شاید اولویتی ضروریتر از تعهد جهانی چین برای کاهش روند گرمایش زمین باشد. یا در کشوری مثل هند رویکرد به انرژی خورشیدی راهی است برای تأمین یک منبع انرژی پایدار در کشوری که عدم دسترسی به سوختهای فسیلی ارزان و کافی تاکنون از جمله عوامل عمده توسعه نیافتگی محسوب میشده است. به اینگونه روشهای سازگاری اصطلاحاً طرحهای بدون پشیمانی گفته میشود. چونکه در هر حال اجرایشان مفید و بعضاً ضروری است، ولو آنکه حق با اقلیم شناسان شکاک باشد و تغییر اقلیم در سطحی که گفته میشده رخ ندهد.
دکتر ناصر کرمی:استاد دانشگاه برگن نروژ
منبع: بیبیسی