تفاوت‌های اجلاس پاریس و کپنهاک

اجلاس جهانی تغییرات اقلیمی از  دوشنبه در پاریس آغاز می‌شود. مشارکت 195 کشور و حضور رهبران 135 کشور در این اجلاس موجب می‌شود در ده روز آینده پاریس کانون توجه رسانه‌های جهان باشد. در این اجلاس انتظار می‌رود رهبران جهان بتوانند برای دستیابی به اهداف کمی طرح‌های کنترل گرمایش جهانی دست‌کم برای اجرای رئوس برنامه‌های اجرایی اصلی به ویژه در زمینه کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی به توافق برسند. اجلاس مشابه قبلی سال 2009 در کپنهاگ برگزار شد که به خاطر عدم دستیابی به یک برنامه اجرایی مدون بعضا حتی از آن به عنوان شکست کپنهاگ یاد شد. آیا می‌توان امیدوار بود که اجلاس پاریس نتایجی ملموستر و موثرتر از کپنهاگ داشته باشد؟ طی شش سال گذشته در حوزه تغییر اقلیم تحولاتی در جهان رخ داده که می‌تواند چشم‌انداز پاریس را امیدبخش‌تر جلوه دهد. از کپنهاگ تا پاریس … از جمله می‌توان به این هفت تفاوت اشاره کرد:

اجماع علمی

به نطر می‌رسد که شش سال پیش دانشمندان منکر تغییر اقلیم پرشمارتر بودند. هنوز در باره منشاء گرمایش جهانی برخی اختلاف نظرها وجود دارد، اما روند این گرمایش و اثر آن غیرقابل انکار شده است. در کپنهاگ روسیه و عربستان حتی با اشاره به دیدگاه‌های انتقادی نسبت به پارادایم علمی موضوع تغییر اقلیم عملا کشورهای نفتی را به تن ندادن به توافقات اجلاس تشویق کردند. در پاریس اما از این خبرها نخواهد بود.

نومیدی نسبت به فناوری ها و انرژی های نو

در کپنهاگ خوشبینی بیشتری نسبت به توسعه فناوری‌ها و انرژی‌های پاک وجود داشت. واقعیت این است که گسترش اینگونه فناوری‌ها خیلی کمتر از حد انتظار بوده. انتظار می‌رفت خیلی زودتر سهم انرژی پاک از سوخت‌های فسیلی در مصرف جهانی انرژی فزونی بگیرد، اما اکنون ثابت شده که حتی تا سال 2050 این سهم حداکثر 15 درصد خواهد بود. پس، کماکان محور مذاکرات در پاریس کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی خواهد بود.

تاثیر مولفه امنیت جهانی

در کپنهاگ به ندرت اشاره شد که کنترل گرمایش جهانی همچنین می‌تواند راهی باشد برای تامین صلح جهانی و کاهش بحران تروریسم بین‌الملل. اما متعاقب بهار عربی اکنون بسیار بیشتر این فرض مطرح است که بخش قابل توجهی از بنیادگرایی، خشونت‌گستری و تروریسم خاور میانه و شمال آفریقا ناشی از تغییر اقلیمی، خشکسالی بلندمدت و بحران آب در این منطقه است. انفجارهای ماه جاری در پاریس نیز عامل دیگری بوده برای توجه افزونتر به این مولفه.

حتی در مجامع آکادمیک نیز ده سال پیش توجه به موضوع تغییر اقلیم در جایی از دو سر یک طیف طولانی قرار می‌گرفت: تندروهایی که تغییر اقلیم را یک جور آخرالزمان محتمل و قریب‌الوقوع توصیف می‌کردند و منکرانی که اساسا وقوع این پدیده را نمی‌پذیرفتند و یا اینکه دست کم معتقد بودند این یک بحث مطلقا فناورانه است و به زودی راه حل موثر علمی برای آن پیدا خواهد شد. الان واقع بینی‌ها در این باره بیشتر شده است. می‌توان گفت اجماع جهانی اکنون در جایی از میانه طیف فرضی مذکور قرار می‌گیرد. گرمایش جهانی احتمالا باعث از دست رفتن بیست درصد تولید ناخالص جهانی خواهد شد. و این البته به معنای آخرالزمان نیست. طبیعت و تنوع زیستی زمین البته فقیرتر خواهد شد، همچنین طیف پرشماری از مردمان جهان، اما نابودی و آخرالزمانی درکار نیست. از سوی دیگر همچنانکه گفته شد ثابت شده برای ممانعت از وقوع چنان زیان وسیعی هیج راه حل ارزان و در دسترسی وجود ندارد و همه راه حل‌ها متناسب با تاثیرشان پرهزینه و دشوار هستند. و البته نه مطلقا دور از دسترس.

در کپنهاگ طرح‌ها و بحث‌ها بیشتر متمرکز بر موضوع تعدیل(Mitigation)بود. اینکه بشر چکار کند تا تغییر اقلیم اصلا رخ ندهد. الآن پذیرفته شده که دست کم 3 درجه افزایش دما اجتناب‌ناپذیر است و پا به پای فعالیت برای کنترل گرمایش جهانی باید به دنبال سازگاری(Adaptation) با آن نیز بود. طرح‌های سازگاری پیچیده‌تر از طرح‌های تعدیل هستند و بعضا حوزه‌های پرمناقشه‌یی همچون جامعه‌شناسی و فرهنگ و نیز تغییر الگوهای معیشتی و سبک زندگی را در بر می‌گیرند، اما عمدتا از نظر فنی و اقتصادی در دسترس‌تر از طرح‌های تعدیل هستند.

چین بزرگترین نگرانی در حوزه تغییر اقلیم است. این کشور به سرعت رکوردهای انتشار دی اکسید کربن را جابجا می‌کند. هم اکنون میزان رشد ماهانه انتشار دی اکسید کربن توسط چین از کل انتشار سالانه دی اکسید کربن توسط کشور صنعتی و مرفهی مثل نیوزیلند بیشتر است. (توجه کنید که رشد انتشار دی اکسید کربن، آن هم در بازه یک ماهه، نه مجموع انتشار ماهانه آن). چین هر چهار روز یک نیروگاه با سوخت ذغال سنگ جدید راه اندازی می‌کند. تداوم رشد اقتصادی عمدتا دو رقمی این کشور یک میلیارد و دویست میلیون نفری، و گسترش متوسط رفاه اجتماعی در این کشور باعث شده است که چین به کابوس دلمشغولان موضوع گرمایش جهانی تبدیل شود. در کپنهاگ چین بدبینانه با موضوع تغییر اقلیم برخورد می‌کرد و با هیاتی نه چندان سطح بالا هم در اجلاس حضور یافته بود. اما در پاریس چین در بالاترین سطح حضور دارد و البته گزارشی که ماه پیش این کشور در باره برنامه‌هایش برای پیوستن به اجماع جهانی برای کنترل گرمایش زمانی منتشر کرده امیدوارکننده بوده است. باید توجه داشت که فقط بیست کشور، که مهمترین آنها چین و آمریکا و هند هستند، بیشتر از هشتاد درصد دی اکسید کربن جو زمین را منتشر می‌کنند و عملا حضور 150 کشور جهان در توافقات مرتبط چندان مهم نیست. مهم همین بیست کشور هستند و مهمتر از همه چین، که قول داده است بالاترین سطح مشارکت ممکن را با مصوبات اجلاس پاریس داشته باشد.

سی سال بعد از فروخفت جنگ سرد اردوگاه‌های شرق و غرب، گرمایش جهانی جهان را با دوگانه‌های تازه‌ای روبرو کرده است. مهمترین این دوگانه‌ها عبارتند از:
الف) چالش پیش رفته‌ها و پیش روندگان: کشورهای در حال توسعه قبلا با سوخت‌های فسیلی راه خود را رفته و اکنون به اینجا رسیده‌اند که هستند. و حالا به کشورهای توسعه نیافته می‌گویند لطفا برای کنترل تغییر اقلیم روند توسعه خود را کند کنید تا کمتر قادر به مصرف سوخت‌های فسیلی باشید. به خصوص این چالشی است که چین و هند در یک سو و همه کشورهای صنعتی غربی در سوی دیگر آن قرار دارند.
ب) چالش جدید جنوب و شمال: به رغم کابوس ذوب یخ های قطبی واقع این است که قربانیان اصلی تغییر اقلیم در جنوب واقعند و کشورهای عرض‌های شمالی آسیب کمتری می‌بینند. همین حالا هم جنوبی ها فقیرتر و توسعه نیافته تر هستند.

ج) دوگانه عاملان و قربانیان: کشورهای بسیاری فقط قربانی تغییر اقلیم هستند و نه عامل آن. مثل همه کشورهای جزیره‌ای اقیانوسیه و اقیانوس هند. بر عکس اغلب کشورهای صنعتی که عامل اصلی تغییر اقلیم هستند یا چندان در معرض تهدیدات آن قرار ندارند و یا اینکه از ابزار و توانایی اقتصادی برای کنترل اثرات آن برخوردارند.

د) دوگانه دو سوی اطلس: این همان اختلاف نظر موثر آمریکا و اروپا در زمینه برخی وجوه مهم طرح‌های کنترل تغییر اقلیم است. از همه مهمتر اینکه اروپایی‌ها رادیکال‌تر و جدی‌تر خواهان کنترل گرمایش جهانی هستند اما دولت آمریکا تاکید دارد نمی‌تواند به طرح‌هایی تن بدهد که مغایر با منافع روزمره مردم آمریکاست. آیا این دوگانه‌ها می‌توانند به شکل‌گیری گونه تازه‌ای از جهان دوقطبی و جنگ سرد جدید منجر شوند؟

به نظر می‌رسد که می‌توان خوشبین بود و به این سوال پاسخ منفی داد. اما در نهایت پاسخ قطعی منوط می‌شود به آنچه که از امروز در پاریس رهبران جهان فرصت دارند در باره آن به توافق برسند.