گزارش چگونگی ائتلاف جهانی برای مقابله با گرمایش زمین

Senses Cultural: از  امروز( دوشنبه ۳۰ نوامبر)کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل در پاریس آغاز به کار کرده است؛ در این نشست مذاکره کنندگان از ۱۹۵ کشور جهان سعی خواهند کرد ظرف دو هفته به یک پیمان جهانی برای کاهش تصاعد گازهای گلخانه‌ای و محدود کردن میزان افزایش متوسط دمای زمین به دو درجه سانتیگراد دست یابند.کنفرانسی که در زمینه مقابله و مبارزه با گازهای گلخانه‌ای است. گازهایی که برخی کشورها همانند هند نه تنها تولیدات و مصرف خود در این زمینه را کم نکرده‌اندکه بر حجم آن افزوده‌اند( کشف و استخراج انواع معادن ذعال‌سنگ). اما در مقابل هستند کشورهایی( عمده کشورهای توسعه یافته) که برنامه‌های جدی در این زمینه انجام داده و می‌دهند که از جمله آنها آمریکاست که به گفته آقای اوباما در کنفرانس امروز در ده سال آینده حجم استفاده از گازهای گلخانه‌ای را یک سوم کاهش خواهد داد و یا کشور چین که خواستار اختصاص صد میلیارد دلار از سوی تمامی کشورها برای مقابله با این پدیده شده است. از سوی دیگر در همین کشورها نهادهای مدنی و صنفی مرتبط با مسائل زیست‌محیطی رشدی شگفت انگیز‌ پیدا‌کرده‌اند و روز و ساعتی نیست که اعتراض و انتقاد آنها در جایی منعکس نشود و مسئول و نهادی را زیر پرسش خود نگیرند. برخی شرکت‌های بزرگ همانند مایکروسافت یا گوگل و فیس‌بوک نزدیک به ۴ میلیارد دلار به مقابله ویا سرمایه‌گذاری برای انرژی‌های پاک اختصاص داده‌اند. 

باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا ، همچنین گفت که کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل در پاریس می‌تواند “نقطه عطفی” در تلاش‌های جهانی برای محدود کردن روند گرمایش باشد.

رهبران ۱۴۷ کشور در این نشست موسوم به “سی او پی ۲۱” (COP21) سخنرانی دارند. آقای اوباما در نطق خود مذاکره کنندگان را به رسیدن به یک پیمان موثر ترغیب کرد زیرا به گفته او “چشمان نسل بعدی به ماست.”
او به هیات های حاضر گفت: “تغییرات آب و هوایی می تواند بیش از هر چالش دیگری خطوط کلی قرن حاضر را تعریف کند. من شخصا اینجا آمده ام که بگویم ایالات متحده نه فقط این مشکل را تشخیص می دهد بلکه متعهد است کاری برای حل آن انجام دهد.”
او افزود در سال های اخیر معلوم شده که اقتصاد جهانی علیرغم ثابت ماندن میزان تولید گازهای گلخانه ای رشد کرده و در نتیجه این استدلال که “رشد اقتصادی و محافظت از محیط زیست مغایرند” باطل شده است.
ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه هم در این کنفرانس سخنرانی کرد.
در جریان مذاکرات برای رسیدن به پیمان قبلی، پروتکل کیوتو، روسیه آخرین کشور صنعتی بود که آن را امضا کرد. آن پیمان در سال ۲۰۰۱ به اجرا گذاشته است.

در هر  حال دو دهه هشدار، اعتراض، مذاکره و تلاش‌های اولیه برای رسیدن به توافقی بین‌المللی که هدف از آن مقابله با تولید گازهای گلخانه‌ای‌ست و حضور رهبران آمریکا، چین، روسیه، هند، برزیل سران اروپایی، نمایندگان قدرت‌های بزرگ و کوچک سیاسی و اقتصادی، این کنفرانس کار خود را از امروز  آغاز کرده است در حالی که  در سوی دیگر شهروندان شهرهای جهان در کارزارهای «سیاره دیگری در کار نیست» هشدارهای خود را به اهل سیاست و اقتصاد علنی تر کرده‌اند.

دانشمندان و محققان هشدار داده‌اند اگر در نزدیک‌ترین زمان ممکن گامی اساسی برای کنترل گازهای گل‌خانه‌ای برداشته نشود، تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی، از جمله خشکسالی، فقر، کمبود آب و غذا بر آتش جنگ‌ها و نبردها خواهد افزود.
به گفته بانک جهانی گرمایش زمین می‌تواند بیش از صد میلیون نفر از ساکنان کره زمین را طی تنها ۱۵ سال آینده به فقر بکشاند.
تحقیقاتی دیگر نشان می‌دهد که با وضعیت موجود، جنوب ایران و مناطق پیرامون خلیج فارس از ۵۵ سال دیگر غیر قابل سکونت خواهد شد.
در خود ایران مسائل ناشی از تغییرات اقلیمی به پیش‌بینی‌ها محدود نیست. در آغاز آذر ماه کمیته مخاطرات طبیعی انجمن مخاطره‌شناسی ایران، گفته بود طی دو دهه گذشته ۲۴ میلیون شهروند در کشور جابه‌جا شده‌اند که برخی رسانه‌ها، تغییرات اقلیمی یا خشکسالی را از عوامل اصلی این جابه‌جایی‌ها عنوان کرده‌اند.
سازمان ملل متحد از سال ۱۹۹۵ در تلاش بوده تا توافقی فراگیر میان رهبران جهان شکل گیرد. تا کنون این تلاش‌ها فرجامی نداشته است. از گردهمایی پاریس به عنوان مهم‌ترین نشست سران جهان در تاریخ معاصر برای رسیدن به توافقی احتمالی یاد شده است.
خبرگزاری رویترز می‌گوید در آستانه نشست پاریس کشورهای مختلف جهان صحنه حضور گسترده‌ترین راه‌پیمایی‌های مربوط به «تغییرات اقلیمی» در تاریخ بود.
یک‌شنبه هشتم و دوشنبه نهم آذر ماه ، مردمی از برزیل و آمریکا تا بریتانیا، هلند، ژاپن یا استرالیا به خیابان‌ها آمده‌اند تا از رهبران خود بخواهند اختلافات را کنار گذاشته و عزم خود را برای رسیدن به توافقی مناسب جزم کنند.
کارزاری که مردم جهان تحت عنوان آن گرد هم آمده‌اند «No Planet B» نام دارد:«سیاره‌ دومی وجود ندارد» که می توان آن را به راه دیگری وجود ندارد هم تعبیر کرد.
در خود فرانسه، مقام‌ها به دلیل حملات مرگبار پاریس که به کشته شدن ۱۳۰ نفر انجامید و تهدیدات امنیتی موجود، از شهروندان خواسته بودند از تجمعات بزرگ دوری کنند. مردم نیز در جریان اعتراضی نمادین، کفش‌های خود را در میدان «لا رپوبلیک» قرار دادند؛ صدها جفت کفش که کفش پاپ فرانسیس، رهبر کلیسای کاتولیک، نیز در میان آنها بود.

بنیاد Senses Cultural  در زمره هدف‌های اصلی‌اش توجه به محیط زیست است و تا کنون در این سایت مطالب متنوعی در این زمینه منتشر شده است. متن زیر مقاله- گزارشی است که دکتر عباس ملکی، استاد انرژی دانشگاه صنعتی شریف و همکارشان خانم آسیه حائری دراین زمینه نوشتند و در آن به تحولات تبارشناسانه این حرکت در دنیا و نیز ایران پرداخته‌اند. این مطلب اوایل آذر در نشریه صدا منتشر شد و آقای دکتر متن ورد آن را برای انعکاس در سایت Senses Cultural ارسال کرده‌اند. با تشکر از ایشان این متن بخوانید:

نیازها و شرایط زندگی انسان امروز و آینده ما را وادار می‌کند که منابع و ذخائر طبیعی را همچون گذشته استفاده نکنیم. منابع طبیعی مانند هر کالای اقتصادی دیگر کمیابند و افزایش تصاعدی جمعیت، و رفتار مصرفی و لجام گسیخته انسان سبب شده است که به وضعیت طبیعی کره زمین لطمات جبران ناپذیری وارد شود؛ مگر آنکه به آینده نگاهی در چارچوب توسعه پایدار داشته باشیم.

محيط زيست متشکل از نظام‌هاي لیتوسفر (زمین)، هیدروسفر (آب)، اتمسفر(هوا)، و بیوسفر (قشر زيست محيطي انسان و موجودات زنده) است. در حال حاضر با صنعتي شدن دنيا، غلظت گازهاي گلخانه‌اي اتمسفر افزايش يافته و سبب افزایش دماي کره زمين شده است. پديده گرمايش و محیط زیست مسئله‌ای جهاني است. براي مثال، کلرو فلوئور کربن (CFC) وارد شده به جو زمين، صرف نظر از محل ايجاد آنها، معضل جهاني تخريب لايه ازون را باعث مي‌گردد و همچنين توليد دي اکسيد کربن(CO₂) به گرم شدن کره زمين و تغيير آب و هوا در سراسر آن منجر مي‌شود.

بشر از ده‌ها سال پیش نسبت به تخریب محیط زیست تا اندازه‌ای هشیار شده و برای همکاری‌های بین‌المللی تلاش‌هایی کرده و گام‌هایی را برداشته است. در سال 1985 يک توافق بين‌المللي در زمينه تخریب لایه ازون به نام کنوانسيون وين انجام شد. گرچه اين کنوانسيون مقدماتي بود و هيچ يک از امضا کنندگان را وادار به کاهش در مصرف CFC و ديگر مواد مخرب لايه ازون نمي‌کرد، ولی در ادامه در سال 1987در مونترال، کشورهای جهان موظف شدند تا سال 1999 مصرف حدود پنج نوع CFC را تا حدود پنجاه درصدکاهش دهند و مصرف سه نوع  از هالوژن‌ها را کاملا متوقف سازند. نتیجه این که سوراخ لایه ازون در ناحیه قطب جنوب در حال ترمیم است و پیش‌بینی می‌شود که در خلال سال های 2050 و 2070 لایه ازون به سطح سال 1980 برگردد.

پس از پذیرش گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در توسعه پایدار در سال 1987 توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ضرورت توسعه پایدار وجهه‌ای سیاسی یافت و در سال 1992 رهبران جهان اصول توسعه پایدار را در کنفرانس ملل متحد در مورد محیط زیست و توسعه در ریودوژانیرو، تدوین کردند که به چارچوب کنوانسیون تغییرات آب و هوایی (UNFCCC: United Nations Framework Convention on Climate Change) منجر شد. از سوی دیگر برای مقابله با گرمایش زمین و پدیده گازهای گلخانه‌ای، در سال 1997 پروتکل کیوتو  به امضا رسید که طی آن کشورها و نه مصرف کنندگانی که سازنده محصولات تولید کننده گازهای ترکیبات کربن و یا دیگر آلودگی ها هستند، مسئول شناخته شدند. این سند بر تثبیت تغییرات آب و هوایی تاکید داشت.

در کیوتو در جهت اجرایی شدن UNFCCC  کشورهای عضو، بر اساس دو فرض اولیه یکی این که زمین در حال گرم شدن است و دیگر این که انسان مسبب انتشار گاز CO₂ در جهان است، متعهد شدند انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند. بعلاوه مسئولیت این امر به عهده کشورهای توسعه‌یافته گذاشته شد؛ زیرا گفته شد که آنها به طور تاریخی مسبب انتشار گازهای گلخانه در اتمسفر زمین هستند. ایران از ابتدا عضو همه توافقات جهانی حفظ زیست بوم شد. در سال 2002 روسیه و کانادا به کنوانسیون پیوستند و اجرای پیمان از سال 2005 موثر گردید. گفتنی است گرچه در حال حاضر 192 کشور عضو پیمان کیوتو هستند، ولی ایالات متحده هرگز این پیمان را نپذیرفت و کانادا نیز در سال 2012 از این پیمان خارج شد. در اولین دورۀ اجرایی این پروتکل که از سال 2008 آغاز و در سال 2012 پایان یافت، 37 کشور صنعتی و اتحادیه اروپا متعهد شدند انتشار گازهای گلخانه‌ای را به طور میانگین به سطح 5% کمتر از سال مبنای 1990 برسانند. در سال 2012 در اجلاس دوحه که برای ادامه پروتکل کیوتو تشکیل شد، کاهش گازها به میزان 18% کمتر از سال  1990 مورد تصویب قرار گرفت. ترکیب کشورهای توسعه یافته که ملزم به اجرای دور دوم تعهدات پیمان کیوتو گردیدند با دور اول متفاوت بود. برای الزام به اجرایی شدن پیمان و اصلاحیه دوحه نیاز به پذیرش سه چهارم از اعضا یعنی 144 کشور است ولی تا اکتبر 2015 تنها 50 کشور این اصلاحیه را رسماً پذیرفته‌اند.

در سال 2009 اجلاس زیست محیطی در کپنهاگ برگزار شد و توافق شد که کشورها بکوشند تا سال 2012 دمای متوسط زمین بیش از 2 درجه سانتیگراد افزایش پیدا نکند. ولی این اجلاس به هیچ معاهده الزام آور  قانونی منجر نشد و کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه نظیر آمریکا، چین، هند، برزیل، و آفریقای جنوبی بر پیشرفت و توسعه صنعتی خود بیش از وضعیت آب و هوایی جهان توجه و تاکید نشان داده، و کشورهای فقیر و کمتر توسعه یافته را مسبب آلودگی و تغییرات آب و  هوایی دانستند.

مرحله مذاکره و توافق بر سر تعهدات از هنگامي که موضوعي در دستورکار اجلاس بين‌المللي قرار مي‌گيرد شروع شده و تا اتخاذ تصميمات بين‌المللي در زمينه قوانين و سياست‌هاي لازم براي حل و فصل يک معضل يا مقابله با آن ادامه مي‌يابد. تجربه ثابت کرده که توافق بر سر مفاد تعهدات از یک سو و چگونگي اجراي اين تعهدات به منظور ايجاد اثرات مطلوب در عملکرد داخلي کشورها از سوی دیگر دو موضوع متفاوت‌اند. کشورهايي که منافعشان به واسطه تغييرات به وجود آمده در برخي سياست‌هاي زيست محيطي به خطر افتاده تلاش مي‌کنند تا تغييراتي در اين سياست‌ها و نحوه اجراي آن‌ها بوجود آورند. ايجاد و تشکیل سيستم‌هاي نظارتي و بين‌المللي به منظور ارزيابي پيشرفت کشورها و گوشزد کردن تعهدات و همچنين يافتن راه هايي براي مقابله به موقع با هر نوع معضل نوظهور و تسهيل اين روند سومند است.

سیاست گذاری دولتی و روش‌های تشویقی و راهکارهاي اقتصادي مانند ماليات بر کربن و پرداخت يارانه برای گسترش تکنولوژی کاهنده کربن یکی از راه‌های مقابله با آلودگی است؛ مثلاً اتحادیه اروپا تشویق می‌کند در بخش خودرو، از سوخت های با منشاء گیاهی مانند بیودیزل و سوخت های بیولوژیک استفاده شود. 57 درصد از خودروهای آلمان در حال حاضر از سوخت دیزل استفاده می نمایند که بازدهی بیشتر و آلودگی کمتری نسبت به بنزین دارند.

هدف و اهمیت کنفرانس پاریس که از 30 نوامبر تا 11 دسامبر 2015 برگزار می شود در این است که برای اولین بار در طول 20 سال گذشته تلاش می شود که از مذاکرات سازمان ملل در زمینه تغییرات آب و هوایی، یک معاهده قانونی و الزام آور جهانی اتفاق و حاصل شود.

در ایران وضعیت محیط زیست چگونه است؟

مناسب است که به وضعیت ایران نیز نوری افکنده شود. در زمینه محیط زیست، کشور وضعیت مناسبی ندارد. این وضعیت در نقاطی بدلیل فعالیت‌های نادرست همسایگان ایران است، اما وضعیت نامناسب ما به فعالیت در داخل کشور نیز باز می گردد. طبق آمار EU Edgar ، كشور ايران در سال 2013 با انتشار 410 ميليون تن CO₂ در مقام پانزدهم انتشار این گاز در  جهان  و در میان 40 کشور برتر آلاینده قراردارد و در منطقه خاورمیانه نیز پس از عربستان در مقام دوم تولید CO₂  واقع است. سرانه انتشار CO₂ در ایران در سال 2013 حدود  پنج و سه دهم تن بوده است. ضمن آنكه رشد انتشار گاز CO₂ از سال 1990 در ایران 99% افزایش داشته و تقریباً دو برابر شده، ولی رشد جمعیت نسبت به همان سال معادل37% بوده است. این آمار بيانگر شدت افزايش مصرف و تولید سرانه انرژي در ایران مي‏باشد.

در صورتی که ایران بخواهد بر مبنای سناریوی 450 پیش رود، یعنی با تعهد به تطبیق با افزایش حداکثر 2 درجه سانتیگراد درجه حرارت زمین تا سال 2030 خود را محدود به غلظت گازهای گلخانه‌ای تا میزان 450 ppm معادل CO₂ کند باید از هم اکنون در برنامه‌ریزی‌های خود مسئله کاهش آلودگی هوا را مدنظر قرار دهد.

اما از طرف دیگر، ایران به عنوان کشوری در حال توسعه و دارنده منابع هیدروکربوری، باید از لحاظ عرضه و تقاضا وضعیت خود را در سطوح مختلف تکنولوژی و سیاست‌گذاری انرژی بهبود دهد تا بتواند در عین تولید و توسعه اقتصادی، توسعه پایدار زیست محیطی را نیز برقرار نماید. به نظر ما این اقدامات می‌تواند وضعیت ایران را در این زمینه بهبود بخشد:

• ایران در کنفرانس پاریس و نشست‌های حاشیه آن می‌تواند نقش موثری ایفا نماید. تجربه نشان داده است که هرگاه نمایندگان ایران در گردهمایی‌های بین‌المللی با برنامه و سناریوهای از پیش طراحی شده شرکت کرده‌اند، در نتایج آن گردهمایی نقش ایران را بصورت برجسته دیده‌ایم.
• ایران می‌تواند عملکرد خود در زمینه کمتر شدن استفاده از حامل‌های نفتی و گرایش بسوی گاز طبیعی را در کنفرانس ارائه نماید. همچنین تمایل بخش‌های نوآورانه کشور در استفاده از انرژی‌های غیرفسیلی مانند نیروی باد و خورشید در گزارش ایران انعکاس یابد. همچنین کارنامه ایران در استفاده از گاز طبیعی بجای فرآورده‌های نفتی چشمگیر است. بیش از یک چهارم خودروهای سواری ایران قابلیت استفاده از گاز طبیعی فشرده را دارند.
• استفاده از منابع و فنآوری‌های مطرح در کاهش آلودگی هم اکنون برای ایران امکان پذیر است. بعنوان مثال از پروژه‌ها و بودجه‌های امکانات زیست محیطی جهانی (GEF: Global Environment Facilities) هم اکنون پس از برجام می‌توان بهره‌مند شد.
• در داخل کشور استفاده از شبکه برق و گاز طبیعی در كشور به عنوان سوخت‌هاي پاك می‌تواند تاکید شود. ایران از معدود کشورهایی است که دارای دو شبکه کامل سوخت نسبتا پاک در سراسرکشور است.
• همچنین دولت می‌تواند تدوين و پيگيري سياست‎ها و اقدامات منطبق با خط مشي كاهش انتشار گازهاي گلخانه‎اي نظير ماليات بر كربن، تنظيم نظام‎نامه‎های ملي مدیریت کربن در چرخه صنعت نفت و گاز و جلوگیری از سوزاندن سوخت منابع سرچاهی جمع‎آوري و ذخيره‎سازي CO₂ در واحدهاي عمليات گاز، تأسيسات توليد كود، ايستگاه‎هاي توليد برق و گرما را پی گیری نماید.
• و بالاخره سیاست گذاری دولتی برای حفظ محیط زیست و اجرای آن با هدف اصلاح الگوی تولید و مصرف مانند:

• تشویق و تقدیر از صنایع سبز
• وضع قوانین بازدارنده برای واحدها و تکنولوژی های آلاینده هوا
• کنترل کیفیت وسایل نقلیه از طریق معاینه فنی
• توسعه فضای سبز
• تشویق صنایع در به کارگیری فناوری های پاک
• توسعه ساز و کار تشویقی برای تولید انرژی از نیروگاه های برق آبی، بادی، خورشیدی و زمین گرمایی به عنوان جایگزین انرژی‌های فسیلی می‌تواند ایران را در یک وضعیت طبیعی و همراه با توسعه پایدار در آینده به پیش برد.