خواب کودکان اوتیسمِ؛وظایف والدین

يكي از مهمترين مسائل در مراقبت از كودكان خواب آنهاست كه به اندازه غذا براي كودكان بسيار ضروري ست. كودك در روزها و ماه‌هاي اول تولد بيشتر زمان را در خواب سپري مي‌كند و ميزان خواب كافي در خلق و خوي كودك تاثير بسزايي دارد. همچنين والدين اين كودكان نيز از اين ثاثير بهره‌مند خواهند شد و همراه با كودك آرامش را تجربه مي‌كنند.

به مرور با بزرگترشدن كودك ،ميزان نياز به خواب و شرايط خواب كودك متفاوت مي‌شود و ممكن است با تغيير شرايط و عوامل محيطي كودك براحتي نخوابد و تغييرات خلقي چون لجبازي و گريه و حتي بي‌قراري را بروز دهد. محرك‌هاي محيطي و عواملي كه در طول روز كودك آنرا تجربه مي‌كند، در طول شب منجر به كابوس و فرياد و بيدارشدن ناگهاني او و در نتيجه پريشان خاطرشدن والدين می‌شود. در چنین وضعیتی والدین سعي مي‌كنند براي تشخيص علت گريه و آرام‌كردن كودك عواملي مثل تشنگي و گرسنگي را امتحان كنند که در برخي موارد كارساز نخواهد بود. به هر صورت كودك با برزكتر شدنش تغييرات فيزيولژيكي و رفتاري را به ارمغان مي‌آورد كه خود نشاني از تغيير نياز كودك از جمله خواب است كه دغدغه بسياري از والدين است كه علاقه‌مندند بدانند چطور مي‌توانند خواب كودكشان را تنظيم كنند كه خود منجر به بدخوابي والدين و كسالت آنها در طول روز مي‌شود. تصور كنيد اين وضعيت(مشكلات خواب) در كودك مبتلا به اتيسم بسيار بيشتر از كودك عادي است چيزي بين ٤٠ – ٨٠ درصد بيشتر از كودكان ديگر و به همين نسبت مشكلات خواب والدين و استرس آنها نيز به همين حد و يا حتي بيشتر از والدين با كودكان عادي است. فراموش نكنيد كه كودك اتيسم و مشكلاتش از جمله مشكل خوابش والدين را به شدت نگران و عصبي مي‌كند و تصور كنيد كه آیا مي‌توانيد در طول بيشتر شب‌ها بي‌خوابي و يا بدخوابي را با كودكان سپري كنيد؟ چيزي كه والدين كودكان اتيسم با ان دست و پنجه نرم مي‌كنند.

بي‌خوابي و يا بدخوابي كودك اتيسم قطعا در حالات رفتاري و بي‌قراري و لجبازي و رفتارهاي كليشه‌اي او مي‌افزايد و متاسفانه در تمركز و ميزان يادگيري و حتي تكلم او تاثير مستقيمي دارد. وقتي كودك اتيسم خواب خوبي نداشته باشد قادر به همكاري با مربي گفتاردرماني، توانبخشي و كاردرماني و… نخواهد بود و بيشتر زمان روز را به لجبازي خواهد گذراند. در چنين شرايطي عدم و یا كاهش ميزان تحمل والدين بر ميزان اضطراب و فشار روحي كه بخش عمده آن ناشي از بي‌خوابي است مي‌افزايد .

اگر چه علت مشكلات خواب كودك مشخص نيست  اما محققان و روانشناسان با توجه به تحقيقات و كارهاي باليني با كودكان اتيسم به عوامل فيزيكي و روحي و محيطي اشاره كرده‌اند. برخي از عوامل جسمي شامل  آلرژي و خس خس كردن و كيپ شدن مجراي بيني كه تنفس را سخت مي كند و منجر به بيدار شدن كودك مي‌شود، بالا بودن اسيد معده و يا ريفلاكس معده به ويژه وقتي وضعيت سر كودك بر روي بالش بیشتر از حد معمول باشد و اين حالت را تشديد كند، تشنج شبانه، ترس و اضطراب و يا اگر اختلالات ديگري چون افسردگي و استرس داشته باشد منجر به بدخوابي كودك مي‌شود.

اگر چه دلايل اصلي مشكل بي‌خوابي كودكان اتيسم مشخص نيست اما بر اساس تجربه كار با كودكان اتيسم و تحقيقات انجام شده يكي از دلايل مشكلات خواب در اين كودكان عوامل محيطي است. اختلال ريتم خواب در كودك اتيسم بيش از ساير كودكان است و يكي از دلايل اصلي آن به عدم تعادل ميزان ملاتونين در اين كودكان است. از اين رو  حتي جزئي‌ترين عوامل مانند تغيير محل خواب كودك و يا تكان‌دادن كودك بر روي تختش به برهم ريختگي او و مشكل خوابش منجر خواهد شد. برخي از والدين به دليل عدم آگاهي از اين مسئله كودك را تكان مي‌دهند.

يكي ديگر از عوامل، محرك‌هاي صوتي و نوري است. از آنجايي كه برخي از كودكان اتيسم حساسيت شديدي به نور و صدا و حتي لمس دارند اين مسئله مي‌تواند عامل مهمي در بي‌خوابي و يا بدخوابي آنها باشد. به عنوان مثال:صداي طبيعي يخچال كه كودك عادي را آزار نمي‌دهد و حتي برزگسالان را، مي‌تواند كودك مبتلا به اتيسم را اذيت و تحريك كند و يا صداي چكه چكه شير آب و يا حتي چكيدن آب از ناودان و يا صداي آرام جابجاشدن ظرف در آشپزخانه. در مورد محرك‌هاي نوري مانند نور چراغ خواب و يا نور چراغ اتاق ديگر و يا تابش نور در خيابان كه كمي منجر به روشن شدن اتاق كودك شود، و يا زبر بودن لحاف ،ملحفه و يا بالش كه در اثر تماس پوستي با كودك اتيسمي كه حساسيت بالايي به لمس دارد و منجر به تحريك او شود همه مي‌تواند شرايط يك خواب ناآرام را براي كودك و همين طور والدين فراهم كند.

برخي از والدين نيز حضور اسباب بازي‌ها در  اتاق كودك را يكي از عوامل بي‌خوابي كودك شان ذكر مي‌كنند و مسلما تمركز را از او مي‌گيرد و در نتيجه منجر به بي‌خوابي كودك مي‌شود. عوامل با توجه به شرايط محيط زندگي كودك و با توجه به تجربيات والدين  متفاوت است اما راهكارهاي لازم براي حل اين مشكل چيست؟

اولين قدم آگاهي از علت مشكل خواب كودك است. براي اين كار و كسب آگاهي مشكل را در محيط زندگي كودك بايد جستجو كنيد. بنابر اين بهترين كار تهيه دفتر به اين منظور است و وضعيت خواب كودك را در هر شب ياداشت كنيد. به عنوان مثال در صورتي كه كودكتان خواب ناارام داشته است عوامل احتمالي در ايجاد بد خوابي را فهرست كنيد. به عنوان مثال: شرايط اتاق كودك، نور و صدا ، وضعيت قرارگرفتن سر كودك بر روي بالش و …. با حذف عوامل احتمالي در شب بعد وضعيت خواب كودك را مجددا ارزيابي كنيد كه تا چه حد تغيير كرده است. در طول يك هفته  و با زیر نظر گرفتن ودقت در رفتار کودکتان و واکنش‌هایی که بروز می‌دهد و با نوشتن فهرستی از این واکنش‌ها  موفق به كشف عامل موثر در بي‌خوابي كودكتان خواهيد شد. به یاد داشته باشید که شناخت عامل بی‌خوابی خود طی کردن نصف مشکل است.

يكي ديگر از عواملي كه بر اساس تجربه كار باليني‌ام با والدين كودكان اتيسم داشته‌ام، بررسي حالات رفتاري و خلقي خودتان در طول روز است. به عنوان مثال ميزان استرس و كج‌خلقي و اضطراب شما در طول روز مسلما روي كودكتان تاثير مي‌گذارد و مي‌تواند خواب او را به علت فشار روحي وارد شده بر او تحت تاثير قرار دهد. بنابر اين توصيه مي‌كنم در كنار بررسي عوامل محيطي، شرايط روحي و رفتاري خودتان را نيز در فهرست وارد كنيد چرا كه با اين كار شما موفق به آگاهي از وضعيت روحي خودتان شده و به دليل آگاهي از تاثیرات منفي استرس شما روي كودكانتان براي كاهش استرس‌تان تلاش خواهيد كرد و ضمن اين كه كمك شاياني نيز  به بهترشدن شرايط خلقي و روحي فرزندتان مي‌كنيد.

براي حل اين مشكل پزشكان پيشنهاد مي‌كنند كه والدين يك دفترچه خواب براي كودك خود تنظيم كنند و زمان خواب و تعداد دفعاتي كه كودك هنگام شب از خواب برمي‌خيزد را يادداشت كنند.

دفترچه خواب به خانواده كمك مي‌‌کند كه نسبت به الگوها و شرايط محيطي كه ممكن است به‌طور غيرعمدي در مشكلات خواب نقش داشته باشند آگاه شوند، علاوه بر اين كودك نيز براي دنبال كردن برنامه زمانبندي خواب خود تشويق مي‌شود و اطمينان قلبي براي درمان خود پيدا مي‌كند.

خانواده‌ها بايد در نظر داشته باشند برنامه خواب كودك خود را در اولويت قرار دهند زيرا توجه و پيگيري والدين اثرات بسيار مثبتي بر آرامش و تحريك و تشويق كودك براي اجراي برنامه زمانبندي خواب خود دارد.

مشورت با يك متخصص رفتاردرماني نيز براي گرفتن پيشنهادات وي در درمان مشكلات خواب كودك ضروري است.

ماریا فروزان

تذکر: هر گونه برداشت و نقل از این مطلب باید با اجازه مکتوب از بنیاد SensesCultural باشد و نقل بخش یا متن کامل این مطلب در هر شکل آن(‌اینترنتی، چاپی و …) ممنوع و حق پی‌گرد قانونی برای بنیاد محفوظ است.