اختلال طيف اوتيسم يكي از شايعترين كمتوانيهای ذهني در كودكان است كه متاسفانه به طور جدي و مادامالعمر ادامه دارد. اختلال اتيسم نوعی اختلال عصبي است كه با اختلال در تعاملات اجتماعي و ارتباطي با افراد ديگر همراه است . رفتارهاي كليشهاي و تكراري و يا بروز الگوهاي تكراري از جمله علايمي هستند كه در اين اختلال بروز ميكند.
تفاوت نرخ طلاق در زوجهای عادی با زوجهای دارای کودکان اوتیسم
بر اساس تحقيقات انجام شده توسط بلوس و رابرسون در سال ٢٠١٣، نرخ شيوع اختلال اتيسم در كل جمعيت دنيا ١ از هر ١٥٠ نفر است كه اين آمار به سرعت در حال رشد است. متاسفانه در روند اين اختلال نه تنها كودكان بلكه به والدين و حتي ساير اعضاي خانواده(خواهر و برادر) نيز آسيب جدي وارد ميشود. نتايج تحقيق بلوس و رابرسون نيز مويد اين مشكل است و از آنجايي كه نرخ طلاق در بين زن و شوهران با فرزندان نرمال نيز رو به رشد است(٥٠ ٪)اين آمار در والدين داراي كودك اتيسم حدود ٢٤ درصد نسبت به والدين ديگر بالاتر است يعني نرخ طلاق در والدين داراي كودك اتيسم در حدود ٧٤ درصد است. همچنين والديني كه داراي كودك اتيسم هستند سطح بالاتري از استرس و اضطراب را در مقايسه با والدين ديگر تجربه مي كنند و استرس و اضطراب مادران داراي كودك اتيسم شديد تر از پدران است.
مداخلات درماني مختلفي براي كاهش فشار و استرس در والدين كودكان اتيسم در نظر گرفته شده است كه شركت در اين مداخلات نقش بسزايي در مقابله با استرسهاي آينده والدين دارد. .يكي از اين مداخلات درماني(mindfulness) يا تكنيك تمركز ذهن است كه ميتواند ميزان استرس و اضطراب را در والدين كودكان اتيسم كاهش دهد.
استرس مزمن در والدين كودكان اتيسم در مقايسه با والدين داراي كودكان نرمال و والدين داراي كودكان با ناتوانيهاي ديگر بيشتر گزارش شده است. كاباك زين كه پژوهشگر به نام در زمينه( mindfulness) است اين روش تمركز ذهن را روشي موثر ميداند كه فرد موفق به تمركز و تفكر بدون قضاوت خواهد شد و اين توجه بدون عدم قضاوت بر لحظه به لحظه زندگي او تاثير ميگذارد. اگر چه تحقيقات در زمينه اين روش mindfulness در حال توسعه است و تحقيقات كافي در زمينه تاثير اين روش بر روي والدين كودكان اتيسم انجام نشده است اما تحقيقات بسياري در اين زمينه بر روي مبتلايان به آسم یا سرطان انجام شده است.
تحقيقات (ون وارد) در سال ٢٠١٢ نشان داد كه والدين داراي كودكان اتيسم كه از روش mindfulness يا تمركز حواس استفاده كردند در مقايسه با مداخلات درماني ديگر ميزان استرس بسيار پايينتري را تجربه كردند و روش تمركز حواس و انجام تمرينات آن منجر به كاهش علايم اضطراب و بيقراري و استرس در انها شده است.
روش تمركز حواس با تاثیرات مثبتي كه روي كاهش استرس در والدين كودكان اتيسم ميگذارد منجر به بهبود روابط زناشويي آنها نيز ميشود چرا كه زن و شوهر به دليل استرس كم با حوصله و تمدد اعصاب بيشتري به همديگر گوش و به هم پاسخ ميدهند و همين مسئله منجر به افزايش صميمت میان آنها ميشود و از همه مهمتر روي كودك اتيسمشان نيز تاثير ميگذارد.
كاباك زين 2003 ، به اهميت آموزش و تمرين تكنيك تمركز حواس اشاره و بر مهارت مربيان و داشتن تجربه فردي و بينفردي در آموزش با والدين تاکید ميكند.
۵ نکتهای که در روش تمرکز حواس باید رعایت کنید
اكثر والدينی كه در مداخلات درماني از روش تمركز حواس استفاده كردند از تاثيرات اين روش راضي بودهاند، به ويژه والديني كه اين روش را به طور جدي و عميق آموزش ديدند حتي بعد از گذشت ٢-٣ سال از شركت در مداخلات، مجددا در مداخلات درماني تمركز حواس به دليل تاثيرات مثبت آن روي زندگي خودشان شركت كردند.
(دانكن و گرينبرگ) در سال ٢٠٠٩ در زمينه فوايد تكنيك تمركز حواس براي والدين كودكان اتيسم پنج نكته را مطرح كردند كه شامل:
١- گوش دادن مشتاقانه و با توجه بيشتر
٢- پذيرش فرزند اتيسم بدون هيچ قيد و شرط و قضاوتي
٣- توجه به رفتارهاي عاطفي كودك
٤- خودكارامدي در روابط زن وشوهر و همچنين تاثير آن بر روي كودك
٥- همدردي زن و شوهر با همديگر و همدلي و درك فرزندشان.
علاوه بر اين تحقيقات بن و همكارانش در سال ٢٠١٢ نيز آموزش حضور و تمركز ذهن را در افزايش ميزان تحمل والدين داراي كودك دچار مشكلات و ناتوانيها موثر دانستند و يكي از مهمترين تاثیرات اين روش را افزايش قدرت انطباق والدين با شرايط كنونيشان(داشتن فرزند دچار ناتواني) مطرح كردهاند كه حاصل آن تعامل با كودك بر پايه صبوري و آرامش است.
روش تمرکز حواس در ایران غریب است
متاسفانه روش mindfulness یا تمرکز حواس با وجود تاثير بسيار زيادي كه در كاهش اضطراب و افزايش آرامش و تمركز افراد دارد، در برخي از فرهنگها و خانوادهها مورد توجه قرار نگرفته است و به خصوص در ایران این مسئله تقریبا کمتر مورد اعتنای والدین دارای کودکان اوتیسم هست، در حالی که در کشورهای غربی، به خصوص در آمریکا یکی از شیوههای موفق کاهش استرس در والدین بهرهگیری از همین شیوه است. همین که تا کنون کمتر پژوهشی در این زمینه در ایران صورت گرفته که بتواند تاثیرات این روش را بر کاهش استرس والدین دارای کودکان اوتیسم نشان دهد ، خود تایید کننده این نکته است که این روش در ایران غریب و دورافتاده است و روانپزشکان و یا نهادهای مرتبط با والدین باید به سمت استفاده از این شیوه سوق پیدا کنند.
باید در نظر داشته باشيد كه در همه مداخلات درماني به ويژه براي كاهش استرس و اضطراب و افسردگي هدف كمك به فرد و يا بيمار براي تمركز بيشتر و دوري از افكار منفي و پرحاشيه است، افكاري كه منجر به پريشاني و بيقراري فرد ميشود. اين حالت در برخي از والدين كودكان اتيسم بيسار مشاهده ميشود. در كنار روشها و مداخلات درماني، روش تمركز ذهن از جمله روشهايي است كه در همان جلسات اوليه تمرين منجر به بهبود خلق و ايجاد نشاط در فرد ميشود و به دليل تاثير زودهنگام اين روش فرد به ادامه حضور در جلسات بعدي نيز تشويق ميشود.
ماریا فروزان- روانشناس
تذکر: هر گونه برداشت و نقل از این مطلب باید با اجازه مکتوب از بنیاد SensesCultural باشد و نقل بخش یا متن کامل این مطلب در هر شکل آن(اینترنتی، چاپی و …) ممنوع و حق پیگرد قانونی برای بنیاد محفوظ است.