تورج دریایی مورخ تاریخ ایران باستان و استاد دانشگاه در رشته تاریخ سال ۱۹۶۷ میلادی (۱۳۴۶) در تهران به دنیا آمد.
بر اساس گفتههای آقای دریایی او از نوادگان ناخدا ابراهیم دریایی، ناخدای کشتی پرسپولیس است که در بوشهر فعالیت داشت. کشتی پرسپولیس نخستین ناوجنگی مدرن بود که دولت ایران در زمان ناصرالدینشاه به خلیج فارس وارد کرد.
دوران دبستان و دبیرستان خود را در ایران و یونان گذراند. سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا آمد و در سال ۱۹۹۹ از دانشگاه یو سی ال ای کالیفرنیا در لُسآنجلس دکترای تاریخ دریافت کرد.
تمرکز اصلی دریایی بر تاریخ دوران ساسانی است اما، او در حوزه پژوهش در زبان و ادبیات فارسی میانه، دین زرتشت و سکهشناسی نیز پژوهشهای جدی انجام داده است که از جمله آنها میتوان به ویراستاری کتابی درباره زندهیاد دکتر احمد تفضلی و اشاره کرد که توسط محمود امیدسالار تالیف شده است.
دریایی انگیزه خود از پژوهش تاریخ ساسانیان را، وقف زندگی علمی خود به تاریخ این دوره میداند و درباره علت آن گفتهاست:«برای اینکه فراموش شدهاند؛ در ایران به نوعی، و در خارج کاملاً. به هر حال باید یک ناجی داشته باشند.»
دریایی در کتاب «ایران ساسانی» و البته سایر کتابها و مقالاتی که در این زمینه تحقیق کرد، تلاش کردهاست تا به آن بخش از تاریخ که معمولاً مورد غفلت قرار گرفته، یعنی تاریخ اجتماعی بپردازد و با استفاده از منابعی تازه، روند شکلگیری نهادهای اداری ایران را از زمان اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانی تا دور یزگرد سوم، آخرین شاهنشاه این دودمان پیگیری کند. بررسی فراز و نشیب کوششهای نوادگان یزدگرد سوم برای برپایی حکومتی ایرانی، در حدود یک قرن پس از شکست ساسانیان از اعراب، بخشی دیگر از اثر تحقیقی تورج دریایی را تشکیل میدهد. همچنانکه در دیگر مقالات و کتابهای مرتبط با این دوره نیز به مسائل دیگر دوره ساسانی پرداخت.
در سال ۲۰۱۰ «انجمن بریتانیایی مطالعات خاورمیانه» (BRISMES)، کتاب «ایران ساسانی» (Sasanian Persia) این مورخ را به عنوان یکی از سه برنده جایزه سال «انجمن دوستی بریتانیایی-کویتی» در زمینه پژوهشهای خاورمیانه معرفی کرد.جوایز این انجمن هر ساله به بهترین آثار دانشوران تعلق میگیرد که به زبان انگلیسی در موضوع خاورمیانه نوشتهشده باشد و نخستین بار در بریتانیا به چاپ رسیدهباشد.
«انجمن بریتانیایی مطالعات خاورمیانه» این کتاب را «یک شاهکار» و «کتابی واقعاً عالی» توصیف کردند.به گفته داوران اهدای جوایز این انجمن، کتاب ایران ساسانی، «در روزگاری که اروپامحوری، باعث شده تا مطالعات دوران باستان با تحریف روبهرو شود، وزنهای بهموقع در برابر این تحریفها قرار دادهاست.»
کتاب «ایران ساسانی» در سال ۲۰۰۹ جایزه «بریزمس» را کسب کرد، همچنین کتاب «تاریخ ایران آکسفورد ۲۰۱۲» که به تازگی توسط وی تألیف شده، به عنوان یکی از ۲۵ کتاب آکادمیک برتر سال انتخاب شده است. این کتاب را بهترین جلد درباره تاریخ دنیای ایرانی نیز خواندهاند.
مدیریت پروژه «ساسانیکا»، ویراستاری نشریه «نامه ایران باستان» و انتشار مقالات در گاهنامههای مهم ایرانشناسی از دیگر فعالیتهای دریایی است.
برخی از کتابهای تورج دریایی از سوی ناشران و مترجمان مختلف به زبان فارسی ترجمه و چندین بار تجدید چاپ شده است.
از جمله کتابهایی که از او برگردان فارسی شده است میتوان به آثار زیر اشاره کرد:
شاهنشاهی ساسانی(مترجم مرتضی ثاقبفر- انتشارات ققنوس)
تاریخ و فرهنگ ساسانی است ( مهرداد قدرت دیزجی -انتشارات ققنوس)
امپراتوری ساسانی( ترجمه خشایار بهاری- نشر فرزان روز)
ساسانیان(ترجمه شهرناز اعتمادی- انتشارات توس)
گزارش شطرنج و نهش نیو-اردشیر(مترجم شهرام جلیلیان-انتشارات توس)
کوروش بزرگ پادشاه باستانی ایران(با همکاری آذردخت جلیلیان- انتشارات توس)
ناگفتههای امپراتوری ساسانیان(ترجمه آهنگ حقانی-انتشارات کتاب پارسه)
شهرستانهای ایرانشهر(نوشته ای به زبان فارسی میانه درباره تاریخ، حماسه و جغرافیای باستانی ایران- انتشارات توس)
شاهنشاهی ایران، پیروزی عربها و فرجام شناختی زردشتی(تاریخ و فراسوی آن در پایان دوره باستان ۹۰۰- ۶۰۰ میلادی)مترجم شهرام جلیلیان – انتشارات توس
تازهترین کتاب تورج دریایی “تاریخ آکسفورد ایران” (Oxford History of Iran) است که برای تدوین آن پنج سال زمان صرف شده است.این کتاب تقریباً تمام تاریخ ایران را در بر میگیرد و بنا به قولی میتوان گفت که مشتمل بر تاریخ ایران از حجر تا قجر است.
کتاب «زرتشتیان و ایران در دو قرن اول پس از اسلام» که بر اساس سخنرانیهایی تنظیم شده که در مرکز زرتشتیان شهر بمبئی هند ایراد شد از دیگر آثار آقای دیایی است.
کتاب بعدی آقای دریایی در باره دوران هخامنشیان است بود که در آینده نزدیک منتشر خواهد شد. در این کتاب که به صورت ویرایشی (ادیتوریال) خواهد بود، کوشش شده است هخامنشیان در متن و کانتکستِ تاریخ جهان قرار گیرند.
از آقای دریایی مقالات و نوشتههای دیگری هم منتشر شده است که عمده آنها به زبان انگلیسی است. برای اطلاعات بیشتر می توانید به لینک ایشان در دانشگاه یوسی ارواین مراجعه کنید.
تورج دریایی هم اکنون ریاست هیت مدیره مرکز مطالعات ایرانی ساموئل جردن در کالیفرنیای آمریکا را بر عهده دارد. او به جای دکتر نسرین رحیمیه قبول مسئولیت کرد که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ ریاست این بخش را بر عهده داشت. مرکزی که در سال ۲۰۰۴ و به همت یک ایرانی خیر و فرهنگدوست به نام فریبرز مسیح راهاندازی شد.
دریایی علاوه بر ریاست هئیت مدیره این مجموعه دارای کرسی مطالعات تمدن ایرانی است و از سال گذشته بعنوان استاد مهمان در دانشگاه آکسفورد کرسی تاریخ ساسانی را آغاز کرده است.